Heino Falcke: ‘Amerikaans beleid brengt onzekerheid voor internationale sterrenkunde’

1. Wat merk jij momenteel concreet van het nieuwe Amerikaanse wetenschapsbeleid?
‘Onzekerheid met betrekking tot ongekende bezuinigingen op wetenschap in 2026 door de regering-Trump is het belangrijkste probleem op dit moment. Binnen het internationale Event Horizon Telescope-project proberen we foto's en binnenkort zelfs films te maken van zwarte gaten. Dit vereist langdurige planning en voorbereiding. Volgens het tijdschrift Nature zou onder andere de NSF (Amerikaanse National Science Foundation), financier voor internationale sterrenkundeprojecten zoals het Event Horizon Telescope-project, mogelijk een budgetverlaging van maar liefst 56 procent krijgen. Daarnaast zou bijna de helft van het personeel van de NSF op deze manier zijn baan verliezen. Ook voor andere wetenschapsinstituten, waaronder NASA en het National Institutes of Health (NIH), dreigt drastische vermindering in financiering. Bezuinigingen op zo’n grote schaal kunnen wij in Europa en de rest van de wereld onmogelijk opvangen. Dit raakt niet alleen de sterrenkunde, maar vrijwel alle wetenschapsgebieden, waaronder de medische sector, met alle gevolgen van dien. Het raakt zowel jonge onderzoekers als senior wetenschappers en vormt een directe bedreiging voor de internationale wetenschappelijke samenwerking.’

2. Wat is volgens jou de grootste bedreiging van het Amerikaanse beleid voor Nederland?
‘Het grootste risico is onze afhankelijkheid van Amerikaanse technologie en infrastructuur. Veel belangrijke telescopen en datafaciliteiten staan in de VS, net als essentiële databases zoals ADS (Abstract Data Services), waarin vrijwel alle sterrenkundige literatuur is opgeslagen. Als deze databases plotseling ontoegankelijk worden door politieke beslissingen, zouden we jaren aan gezamenlijk opgebouwde kennis kunnen verliezen. Hoewel er in het verleden kopieën van dergelijke databases bestonden in Europa en Japan, zijn we nu grotendeels afhankelijk van de VS. Dat vind ik zorgelijk. Ook commerciële satellieten, zoals die van Elon Musk, zorgen voor verstoring van onze astronomische waarnemingen. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld waarnemingen van asteroïden die potentieel gevaarlijk zijn voor de aarde bemoeilijkt worden. Bovendien bestaat het risico van botsingen tussen satellieten, wat kan leiden tot een kettingreactie van ruimteafval dat de ruimte minder toegankelijk maakt.’

3. Welke actie moet Nederland volgens jou nú ondernemen om schade aan de wetenschap te voorkomen?
‘We moeten onze Europese wetenschappelijke infrastructuur versterken en ervoor zorgen dat we belangrijke databases, zoals ADS, ook in Europa beschikbaar hebben. Organisaties zoals ESO (European Southern Observatory) en CERN zouden hierin een rol kunnen spelen. Daarnaast moeten we Europese samenwerkingsverbanden versterken en minder afhankelijk worden van grote Amerikaanse softwarebedrijven. Zelf gebruik ik bijvoorbeeld Mastodon, een Europees alternatief voor Twitter, omdat ik denk dat het cruciaal is om Europese technologische autonomie te versterken. Ook binnen de universiteiten moeten we kritisch blijven nadenken over de software en diensten die we gebruiken. Uiteindelijk moeten we ervoor zorgen dat we vanuit eigen kracht verder kunnen, mocht Amerikaanse ondersteuning wegvallen.’

Heino Falcke is hoogleraar Astrodeeltjesfysica en radioastronomie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar zwarte gaten en speelt een leidende rol binnen het internationale Event Horizon Telescope-project, bekend van de eerste foto ooit van een zwart gat. Falcke is tevens lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).

Voor pers: Wilt u Heino Falcke spreken? Neem contact op met een van onze woordvoerders.