Meer kennis nodig over omstreden monumenten

Het rapport gaat over monumenten in de openbare ruimte die raken aan het koloniaal verleden en slavernij (zoals J.P. Coen in Hoorn en Peerke Donders in Tilburg), en aan oorlogen en genocide (zoals het Holocaust Namenmonument in Amsterdam en het tijdelijk Srebrenicamonument in Den Haag). Controverses over de monumenten ontstaan, concludeert de KNAW, uit onbegrip over  de geschiedenis en beeldtaal, over locatie, eigenaarschap en over procedures rond besluitvorming. 

Aanbevelingen uit het rapport zijn:

• Hou rekening met de geschiedenis van het monument zelf, waarom wie of wat wanneer is afgebeeld en hoe generaties daar vroeger over dachten. Het standbeeld van Coen in Hoorn was bijvoorbeeld al omstreden toen het in 1893 werd opgericht.
• Voor vorm beeldtaal en plaats moet meer aandacht zijn. Maak daarbij gebruik van de expertise van beeldend kunstenaars en kunsthistorici.
• Het is de verantwoordelijkheid van bestuurders om gesprekken te voeren waarbij alle partijen (omwonenden, nabestaanden, actiegroepen) serieus betrokken worden. Veel weerstand ontstaat uit gebrek aan communicatie en informatie.
• Ontwikkel als gemeente een beleidsvisie op het “herinneringslandschap” in de regio: welke standbeelden en monumenten zijn er, welke ontbreken? Wie wel of niet een standbeeld of straatnaam krijgt is een delicate beslissing die ook groepen uitsluit.
• De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) kan meer ondersteuning bieden met een goed onderhouden landelijk monumentenregister, gekoppeld aan een kennisbank met afbeeldingen en verbindingen naar andere gemeentelijke websites.

Wat te doen met omstreden monumenten?

Er zijn verschillende oplossingen: laten zoals het was – dat werkt meestal niet; context bieden met verklarende bordjes en QR-codes - heeft een beperkt effect; een nieuwe naam of functie geven – dat wist vaak een deel van de geschiedenis uit; verplaatsen van monumenten naar een museum – is een mogelijkheid maar gebeurt vrij weinig; vernietiging – leidt tot uitwissen van een stuk  geschiedenis; een veelbelovende aanpak is conceptuele vernieuwing - dan krijgt het monument een nieuwe context, zoals een kritische omlijsting, een tegenbeeld, een artistieke transformatie.

Het rapport

Wankele sokkels. Omstreden monumenten in de openbare ruimte is een adviesrapport van de KNAW, opgesteld door een commissie van wetenschappers en kunstenaars:
Maria Grever, em. hoogleraar theoretische geschiedenis en historische cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam (voorzitter), Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis, Tilburg University/ Erasmus Universiteit Rotterdam, Hans van Houwelingen, beeldend kunstenaar, Gert Oostindie, em. hoogleraar koloniale en postkoloniale geschiedenis Universiteit Leiden, oud-directeur KITLV, Ann Rigney, hoogleraar comparative literature, Universiteit Utrecht, Jennifer Tosch, oprichter Black Heritage Tours in Amsterdam, Brussel en New York, Harry Tupan, kunsthistoricus, algemeen directeur Drents Museum, Uğur Ümit Üngör, hoogleraar holocaust- en genocidestudies, Universiteit van Amsterdam, NIOD